Sermaye Piyasası Hukuku ve Temel Kavramlar
Sermaye piyasası araçları Sermaye Piyasası Kanunu’nun (SerPK) farklı bölümlerinde tanımlanmıştır. SerPK m.3/1, ş sermaye piyasası araçlarını menkul kıymetler ve türev araçlar ile yatırım sözleşmeleri de dâhil olmak üzere Sermaye Piyasası Kurulu’nca (SPK) bu kapsamda olduğu belirlenen diğer sermaye piyasası araçları olarak tanımlamaktadır. Kanun diğer hükümleri ile sermaye piyasası araçlarının kapsamını da çizmiştir. Yukarıda bahsi geçen genel tanımdan anlaşılabileceği gibi sermaye piyasası araçları; menkul kıymetler, türev araçlar, yatırım sözleşmeleri ve SPK’ca belirlenecek diğer araçlar olabilecektir. SPK’ca belirlenmeyen bir aracın ihraç edilemeyeceği ya da işlem göremeyeceği yine Kanunun ilgili maddesinden anlaşılmaktadır. Kanunda bahsi geçen araçlar tedavül edilebilir, devredilebilir, paraya çevrilebilir, getiri amaçlı edinilen standartlaştırılmış ve misli nitelikte varlıklardır.
Çıkarılmış sermaye, yani “issued capital” kayıtlı sermaye sistemine bağlı bir kavramdır. Esas sermaye sistemindeki esas sermayenin, kayıtlı sermayedeki karşılığıdır. Yönetim kurulu, çıkarılmış sermayeyi artırmaya yetkilidir, bu ilke çıkarılmış payların özelliklerinden olan ‘yönetim kurulu tarafından artırılabilmeyi’ ifade eder. Bu aynı zamanda yönetim kurulunun devredilemeyen yetkilerinden bir tanesidir. Yine çıkarılmış sermayenin kayıtlı sermayeyi aşmamasına ‘kayıtlı sermayeyi aşmama’ kuralı denmektedir. Dolayısıyla, çıkarılmış sermaye ancak kayıtlı sermaye sınırına ulaşıncaya kadar artırılabilmektedir. TTK m.460/6 ve SerPK m.18/7 uyarınca çıkarılmış sermayenin ‘ticaret siciline tescil edilmesi’ gerekir.
Sermaye Piyasası Kanunu’na göre halka arz, sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan yapılan genel bir çağrıyı ve bu çağrı devamında gerçekleştirilen satışıdır. Bu kavram ‘fiili halka arzı’ ifade etmektedir. Buna karşın SerPK m.3/1,e ve 16/1’in birlikte değerlendirilmesi neticesinde ortaya ‘halka arz varsayımı’ , karinesi, olarak adlandırabileceğimiz bir oluşum da bulunmaktadır. Buna göre, payları borsada işlem gören anonim şirketler ile pay sahibi sayısı beş yüzü aşan anonim şirketler Sermaye Piyasası Kurumu’nun yetki alanına dahil edilmiştir ve halka arz varsayımına tabidir. SerPK’nın halka arz kavramı incelendiği takdirde her türlü genel çağrının, yani davetin, kabul edildiği anlaşılmaktadır. Bu, her türlü genle çağrının yapılabileceği bu çağrıya katılmanın da satışı gerçekleştireceği anlamına gelmektedir. Halka arz kapsamına, menkul kıymetler, türev araçlar ve yatırım sözleşmeleri dahil olmaktadır. Bu durumda menkul kıymet için bir satış çağrısı yapılıp satılması halka arzı oluşturmakla beraber, bu çağrının nasıl yapılacağı da önem arz etmektedir. Halka arz çağrısının bilinmeyen kişilere yapılması gerekir. Bilinmeyenle kast edilen bilinmeyen yatırımcı olabileceği gibi birçok araçla kişilerin bilinmez kılınmasıyla ilgili de olabilir. Çağrı, gazetelerle ve radyolarla yapılabileceği gibi Instagram, Facebook, WhatsApp gibi çeşitli sosyal medya mecralarıyla da yapılabilir.
İhraççı, yine Kanun’a göre kitle fonlaması platformları aracılığıyla para toplayanlar hariç olmak üzere, sermaye piyasası araçlarını ihraç eden, ihraç etmek üzere SPK’ya başvuruda bulunan veya sermaye piyasası araçları halka arz edilen tüzel kişileri ve bu Kanuna tabi yatırım fonlarını ifade eder. İhraççılar halka arz yoluyla ya da halka arzsız biçimde bu ihracı, satışı gerçekleştirirler. Genel bir çağrı yapıldığı takdirde bu ‘halka arzlı’, belli yatırımcılara bildirildiğinde de ‘halka arzsız’ ihraç söz konusu olur. İhraç piyasaya arz için gerekli bütün adımları kapsayan bir süreçtir. Tahsisli satış ve nitelikli yardımcılara satış olmak üzere halka arz harici satış metotları mevcuttur. İhraççılar ise satışa bağlı olarak piyasadan fon elde etmektedirler.
Halka arz, bir diğer adıyla da halka açılma, bir süreçtir ve bu sürecin de aşamaları bulunmaktadır. Halka arz sürecinin en önemli parçası izahnamenin hazırlanması ve onaylanmasıdır. İzahname ise, ihraççının ve varsa garantörün finansal durumu, performansı ile geleceğe yönelik faaliyetlerine, ihraç edilecek veya borsada işlem görecek sermaye piyasası araçlarının özelliklerine ve bunlara bağlı hak ve risklere ilişkin olarak yatırımcıların bilinçli bir değerlendirme yapmasını sağlayacak nitelikteki tüm bilgileri içeren aydınlatma belgesini ifade etmektedir. İzahnamenin onanması aşamasından sonra yayımlanması, bu aşamadan sonra ise reklam ve ilan söz yapılması gerekecektir. İzahnamenin onayı, yayımı ve ilanı aşaması tamamlandıktan sonra payların halka satışı aşamasına geçilir. SerPK kapsamında izahnameden sorumlu olanların kim olduğu yönünde bir açıklık olmadığı ama SerPK m.10 gereğince ihraççının sorumluluğunun tartışılabilir olduğu görülmektedir. Buna karşın ihraççı anonim ortaklığın yürütme ve temsilden yönetim kurulunun sorumlu olduğu fakat SerPK kapsamında gerçek kişilerin de sorumluluğunun doğabileceğini bununla birlikte sorumluluğun somut olaya göre belirleneceğini de belirtmek gerekir.
