ANONİM ŞİRKETİN HAKLI SEBEPLE FESHİ VE FESİH DAVASI
Giriş
6762 sayılı eski Ticaret Kanununda düzenlenmeyen anonim şirketlerin haklı sebeple feshi kurumu 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (“TTK”) Sona Erme ve Tasfiye hükümleri arasında 531. maddede şu şekilde düzenlenmektedir:
Türk Ticaret Kanunu Madde 531- Haklı Sebeplerle Fesih
Haklı sebeplerin varlığında, sermayenin en az onda birini ve halka açık şirketlerde yirmide birini temsil eden payların sahipleri, şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden şirketin feshine karar verilmesini isteyebilirler.
Mahkeme, fesih yerine, davacı pay sahiplerine, paylarının karar tarihine en yakın tarihteki gerçek değerlerinin ödenip davacı pay sahiplerinin şirketten çıkarılmalarına veya duruma uygun düşen ve kabul edilebilir diğer bir çözüme karar verebilir.
Haklı Sebebin Belirsizliği
Haklı sebeple fesih Kurumu özellikle ülkemizde aile şirketleri bağlamında oldukça sık bir şekilde gündeme gelmekte olup, anonim ortaklıklarda azınlığın çoğunluk karşısında hak ihlâllerine karşı korunmasını ve özellikle kötü yönetimden dolayı işlemez hale gelen ve amacını gerçekleştirmekte zorlanan şirketin devamlılığını sağlayacak önlemleri bünyesinde taşımaktadır¹. Ancak TTK haklı sebebin ne olduğunu ne kanun maddesinde açıklamış ne de haklı sebebi oluşturan durumlara örnek vermiştir. Dolayısı ile Mahkemeler önlerine gelen somut olaya göre uyuşmazlıkta neyin haksız sebep olup olmadığını takdir edeceklerdir.
Şirketin Feshinin Son Çare Olması İlkesi
Kanunun açık lafzından da anlaşılacağı üzere öncelikli amaç şirketin varlığının devam etmesi, onun ayakta tutulmasıdır. Ancak şirketin varlığını devam ettirebilmesi için bütün yollar tüketildi ise şirketin haklı sebep ile feshi yoluna başvurulabilir. Şirketin devamlılığı TTK’nın ruhuna göre her zaman esastır. Dolayısı ile değerlendirme yapılırken diğer çözüm yollarının Mahkemelerce değerlendirilmesi zorunludur. Haklı sebebin oluşmasında davacının da kusuru varsa dava reddedilebilecektir.
Haklı Sebeple Fesih Davasında Yetkili Mahkeme, Dava Açma Süresi ve Taraflar
Davalı şirketin kendisi, davacı ise kapalı anonim şirketlerde sermayenin en az onda birini temsil eden pay sahipleri, halka açık şirketlerde ise yirmide birini temsil eden pay sahipleridir.
Dava makul süre içerisinde açılabilecektir.
Doktrin Işığında Haklı Sebepler
Anonim şirketin haklı sebeple feshedilmesinde haklı sebeplerin başlıklara ayrılması konusunda görüş ayrılıkları olsa da görüşler temel içerik bakımından birlik halindedir.
Doktrinde, anonim şirkette fesih için haklı sebep oluşturan örnekleri temelde çoğunluk gücünün kötüye kullanılması ve bunun dışında kalan haller olarak ikiye ayırmaktadır.
Pay sahiplerinin kâr payı alma hakkı ve diğer mali haklarının ihlâli ile ortaklığa katılma, pay sahibinin bilgi alma ve inceleme, pay sahiplerinin yönetime katılma haklarının ihlâlleri çoğunluk gücünün kötüye kullanılmasının örneklerini oluşturmaktadır. Bunun dışında kalan haller ise ortaklığın işletme konusunun gerçekleştirilmesinin imkânsız hale gelmesi; esas sermayenin yitirilmesi, ortaklık amacının değişmesi, şirket organlarının işlevini yitirmesi, kötü yönetim nedenleriyle ortaklığın amacına ulaşmasının imkânsızlığı; iş göremezlik, kişisel ve tâbiiyet farklılıkları, pay sahipleri sözleşmelerinin ihlâl edilmesinden kaynaklanan kişisel sebepler olarak gösterilmiştir.²
Doktrinde bir başka ayrım ise haklı sebeplerin görünüm biçimlerini; çoğunluk gücünün kötüye kullanılması, kişisel sebepler ve ortaklığa ilişkin sebepler olmak üzere üç başlık altında toplamaktadır.
Pay sahiplerinin mal varlıksal haklarının, yönetime katılma ve azınlık haklarının ihlâli çoğunluk gücünün kötüye kullanılmasına ilişkin başlıca sebeplerdir. Kişisel uyuşmazlıklar, pay sahibinin iflası, ölümü, kısıtlanması, pay sahibinin ortaksal yükümlülüklerinin ihlâli, sadakat borcunun ihlâli, pay sahipleri sözleşmelerinin ihlâli gibi nedenler kişisel sebepleri oluşturmaktadır. Ortaklığa ilişkin sebepler ise kötü yönetim; genel kurul ve yönetim kurulunun karar alma işlevini yitirmesi; ortaklık amacının elde edilmesinin önemli ölçüde güçleşmesi; sermayenin karşılıksız kalması; birleşme, bölünme ve tür değiştirme, işletme konusunun değiştirilmesi gibi ortaklığa ilişkin yapısal değişikliklerdir. ³
Hızlısoy da benzer şekilde, haklı sebep teşkil edebilecek halleri başlıca çoğunluğun gücünü kötüye kullanması ve haklı sebep oluşturabilecek diğer haller olarak iki gruba ayırmaktadır. Kâr payı hakkının, tasfiye payı hakkının, rüçhan hakkının, genel kurula katılma, konuşma, öneride bulunma, aydınlatıcı hakların ve oy hakkının ihlâlleri süreklilik arz etmesi kaydıyla çoğunluğun gücünü kötüye kullanması başlığı altında toplanmıştır. Haklı sebep oluşturabilecek diğer haller ise şirket amacına ulaşılmasının imkânsızlığı, sermaye kaybı, işletme konusunun değiştirilmesi, genel kurul veya yönetim kurulunun işlevsizliği, kötü yönetim olarak sınıflandırılmıştır. ⁴
Tekinalp, genel bir kriz veya benzeri bir neden bulunmadığı sürece şirketin malvarlığının iyi yönetilmemesi, şirketin imkânlarının, kaynaklarının sistematik şekilde çoğunluğa aktarılması, azlık oluşturan pay sahiplerinin şirketteki yatırımlarının tehlikede olması, şirketin ödeme dar boğazına girmesiyle acze düşmesi hallerinde haklı sebeplerin gerçekleşeceğini belirtmiştir. Yine mali açıdan şirketten sürekli şekilde verim elde edilmemesi ve ek sermaye sağlansa da verimsizliğin devam etmesi veya bütün ortakların neden olduğu şirketi felç eden anlaşmazlıklar ortaklık içerisinde meydana gelen haklı sebeplere örnek olarak gösterilmiştir ⁵.
Yargıtay Kararları Işığında Anonim Şirlketin Feshinde Haklı Sebepler
Yargıtay haklı sebeplerin ne olacağının mahkemece karar verilmesine yaptığı vurgunun yanında esas vurguyu Madde 531 Fıkra 2’ye yapmıştır. Dolayısı ile Yargıtay Kararı incelemelerimizde şirketin devamlılığı esasının vurgulanışını göreceğiz.
- Yargıtay 11. Hukuk Dairesi aşağıdaki kararında şirketin feshi yerine seçimlik diğer yetkilerin kullanılıp kullanılamayacağı hususunda yeterli gerekçeye yer verilmediğinden bahisle hükmü davalı lehine bozmuştur.
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 2018/1177 E. 2019/3046 K. , 16.4.2019 :
‘’….somut olaya uygulanması gereken 6102 Sayılı TTK 531. maddesi gereğince haklı sebeplerin gerçekleşmesi halinde mahkeme fesih yerine, davacı pay sahiplerine, paylarının karar tarihine en yakın tarihteki gerçek değerlerinin ödenip davacı pay sahiplerinin şirketten çıkarılmalarına veya duruma uygun düşen ve kabul edilebilir diğer bir çözüme karar verebilir…………. alındığında, davalı şirketin feshinden önce davacı pay sahiplerine paylarının karar tarihine en yakın tarihteki gerçek değerlerinin ödenip şirketten çıkarılmalarına veya duruma uygun düşen ve kabul edilebilir bir çözüme karar verilmesi gerekirken, haklı sebeplerin varlığı halinde anılan madde kapsamındaki fesih yerine seçimlik diğer yetkilerin kullanılıp kullanılamayacağı hususunda yeterli bir gerekçeye yer verilmeden şirketin feshine karar verilmesi doğru görülmemiş, bu nedenle de kararın davalı yararına BOZULMASI gerekmiştir…’’
- Hukuk Dairesi başka bir kararında ise haklı sebebin mahkemelerce tespit edileceğine dikkat çekmiştir.
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 2016/14541 E. 2018/6990 K. , 13.11.2018
- Hukuk Dairesi’nin şirketin devamlılığına ilişkin yaptığı vurgu ise aşağıdaki kararında mevcuttur.
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 2015/9088 E., 2016/2352 K. , 3.3.2016
Sonuç
Kanunun azlığa şirketi haklı sebeplerle alternatif çözümlü fesih davasını açma hakkının tanımasının sebebi, anonim şirketlerin varlığını tehdit eden pervasız çoğunlukları, hukuka uygun surette davranmaya, kararlarında adil olmaya ve modern yönetim anlayışına yöneltmektir. Bu suretle azlığı ve ortaklık malvarlığını korumak daha kolay olacaktır. Çünkü günlük dille anonim şirket kaynaklarının ‘’hortumlanma’’ sına kapılar kapatılacak, anonim şirketin ve yöneten çoğunluk dışındaki pay sahiplerinin menfaatleri mahkemece karara bağlanacak çözümlerle güvence altına alınabilecektir. ⁶
Aktarılan bilgiler ışığında şirketin feshi noktasında neyin haklı sebep teşkil edeceğini mahkemelerin takdir edeceğini ve Yargıtayın yerleşik uygulaması olarak mahkemelerin öncelikle şirketin ayakta tutularak devamının sağlanıp sağlanmayacağının değerlendirmesinin zorunlu olduğunu, eğer sağlanamıyor ise bunu yeterli şekilde gerekçelendirmesi gerektiğini söylemek mümkündür. Bununla beraber her bir somut ihtilafta ortaya çıkabilecek farklı senaryolar temelinde karar verileceğini de akılda tutmak gerekir.
1-5* Atıflar için; Anonim Şirketlerde Haklı Sebeplerle Fesih Hakkının Yargıtay İçtihatları Çerçevesinde Değerlendirilmesi, Cengiz Erten.
6* Poroy/ Tekinalp / Çamoğlu / Ortaklıklar Hukuku II, Güncellenmiş, Yeniden Yazılmış 14. Bası, s. 348 vd.
İşbu hukuki bilgilendirme metni hukuki tavsiye anlamına gelmemekte ve avukat- müvekkil ilişkisi tesis etmemektedir. Somut olay bazlı değerlendirmeler ve daha detaylı bilgilendirme için bizimle iletişime geçebilirsiniz
